opiniestuk – 25 november 2021, De Morgen
De vierde coronagolf woedt in alle hevigheid. De belangrijkste indicatoren staan op rood: ziekenhuisopnames, bezettingsgraad van afdelingen voor intensieve zorg, overlijdens, positiviteitsratio, reproductiegetal. Ons gezondheidssysteem kraakt: de eerstelijnszorg wordt overspoeld, het volume uitgestelde zorg neemt elke dag toe, de beschikbare ziekenhuiscapaciteit vermindert omdat steeds meer zorgpersoneel uitvalt door ziekte of quarantaine.
Als rectoren van de Vlaamse universiteiten vragen wij beleidsmakers doortastende maatregelen te nemen. We pleiten voor meer sense of urgency. Want we mogen er toch van uitgaan dat lessen werden getrokken uit de voorgaande crisisgolven? In een situatie zoals de huidige verwachten we als academici en burgers dat het Overlegcomité wekelijks samenkomt om de data te analyseren, de uitvoering van de geldende maatregelen te evalueren en bij te sturen waar nodig. Scenario-denken en toekomstprojecties moeten daarin vaste ingrediënten zijn. Heldere communicatie daarover ten aanzien van álle burgers verwachten we evenzeer. Zonder dat daar oproepen vanuit de zorg- of andere sectoren voor nodig zijn.
Het is bijzonder verontrustend dat de inbreng van onze experts-specialisten in medische en niet-medische wetenschappen bij de vastlegging van het coronabeleid door de overheid de voorbije weken erodeerde en soms zelfs werd genegeerd. Dit laat een wrang gevoel na, in een land waarvan de wetenschappelijke excellentie steevast als een troef wordt omschreven. Onze wetenschappers leveren immers absoluut noodzakelijke, op feiten gebaseerde kennis aan, die het fundament moet zijn van een geloofwaardig crisismanagement die naam waardig. Naarmate de pandemie langer duurt, worden hun waarschuwingssignalen steeds meer in de wind geslagen. Het lijkt wel alsof wetenschappers worden genegeerd: ze zijn stemmingmakers, onheilsprofeten en doemdenkers.
Is het gebrek aan sense of urgency ingegeven door onze complexe, meerlagige beleidsstructuren? Aan profileringsdrang ten aanzien van de eigen achterban? Aan niet bereid zijn om onpopulaire maatregelen te nemen? Werkt het overweldigende karakter van de crisis collectief verlammend bij onze beleidsmakers? Wat ook de reden is, als rectoren vragen we dat het beleid gebaseerd wordt op wetenschappelijke inzichten, ook als die nog in ontwikkeling zijn. Die inzichten moeten worden aangebracht door een multidisciplinaire groep van experts. Zij bepalen vanzelfsprekend niet het beleid, maar hun inbreng is wel cruciaal voor evidence-based policy making, een aanpak die in heel wat officiële beleidsdocumenten als the only way forward wordt aangestipt en waar wij dus een concrete eis aan toevoegen: walk the talk.
Het federaal regeerakkoord van oktober 2020 spreekt expliciet over de noodzaak om werk te maken van een “generiek pandemie noodbeheer, zodat ons land zich beter kan voorbereiden op een volgende crisis”. De Septemberverklaring 2020 van de Vlaamse Regering stelt het nog scherper: “Het is onze opdracht om op het juiste moment kordate en wetenschappelijk onderbouwde gezondheidsmaatregelen te nemen. Met respect voor het economische, sociale én mentale leven”. Wij van onze kant vragen niets meer dan dat u ernaar handelt.
De aanpak van deze pandemie en van toekomstige crisissen vergt een robuust crisismanagement als structurele golfbreker. Dit impliceert dat beleidsmakers de wetenschappelijke data onder ogen durven te zien, en feiten niet negeren. Dat ze, in het bijzonder wanneer ze wetenschappelijke adviezen niét volgen, helder en in begrijpelijke termen uitleggen waarom ze dat doen. Het vergt tot slot coherente communicatie, die eerlijk aangeeft wat werkt en wat niet werkt, waarbij politici én experts-wetenschappers niet te beroerd zijn om vergissingen toe te geven in geval van een foutieve inschatting.
De samenleving heeft het recht om dit te verwachten van haar politieke leiders: daadkracht; oog voor het algemeen belang; op multidisciplinaire wetenschappelijke kennis gebaseerd beleid; eerlijke communicatie. Leidt dit tot ongemakkelijke en ronduit moeilijke keuzes? Ja. Maar die zullen mits goede duiding aanvaard worden door de samenleving, zo leren ons gedragswetenschappers.
Caroline Pauwels (rector VUB), Luc Sels (rector KU Leuven), Rik Van de Walle (rector UGent), Herman Van Goethem (rector UAntwerpen) en Bernard Vanheusden (rector UHasselt)