Opiniestuk – 22 oktober 2020, De Tijd

Als rectoren roepen we alle overheden op de vrijheid van meningsuiting met alle middelen te beschermen en te bevorderen. Onverdraagzaamheid wijzen we resoluut af.

Corona overheerst de media. Ander nieuws trekt niet snel de aandacht. Dat was wel het geval bij het onthutsende bericht over de koelbloedige moord op de Franse leraar geschiedenis en aardrijkskunde Samuel Paty. Gruwelijk vermoord omdat hij zijn leerlingen tijdens een les over vrije meningsuiting twee Mohammed-cartoons had getoond. We veroordelen de laffe moordaanslag op Samuel Paty in de krachtigste bewoordingen, niet enkel vanuit menselijk perspectief maar ook vanuit onze verantwoordelijkheid als rectoren van de Vlaamse universiteiten.

De kanonnade aan ongenuanceerde scheldpartijen op sociale media slaat soms over in bedreigingen, in oproepen tot haat en geweld. Ook het ‘nieuwe normaal’ waarin zelfs verkozen leiders steeds vaker wegkomen met ronduit leugens en fake news ondermijnt de democratie. Omgekeerd lijken door rede en gedachtewisseling opgebouwde opinies steeds sneller weggezet te worden als ideologische vooringenomenheid. Als de vrije meningsuiting terrein verliest, loeren duistere krachten om de hoek. ‘The freedom of speech may be taken away, and dumb and silent we may be led, like sheep to the slaughter’, zei George Washington in een toespraak voor zijn legerofficieren op 15 maart 1783.

Onze universiteiten zijn plaatsen waar docenten, onderzoekers en studenten elkaar ontmoeten, waar in de voortdurende interactie tussen onderzoek en onderwijs nieuwe inzichten ontstaan, waar kennis wordt doorgegeven aan volgende generaties, waar jonge mensen de kans krijgen om zich te verrijken en zo beter gewapend een onzekere toekomst in te gaan. ‘Du choc des idées jaillit la lumière’: precies door de vrijheid om van mening te verschillen, om te mogen twijfelen en om kritisch maar verdraagzaam te kunnen dialogeren dragen onze universiteiten bij aan harmonie en democratisch gehalte, en zijn ze uitgegroeid tot krachtige motoren van welvaart en welzijn in onze samenleving.

Verantwoordelijkheid

Samuel Paty zal helaas niet het laatste slachtoffer zijn in deze continue aanslag op een van de essentiële bouwstenen van onze samenleving. Als samenleving hebben we een verpletterende verantwoordelijkheid om de vrije meningsuiting te beschermen en te koesteren. We kunnen het ons niet veroorloven om achter de feiten aan te hollen en lijdzaam het volgende vreselijke nieuws af te wachten.

Als rectoren roepen we alle overheden, in welk land dan ook, op om de vrijheid van meningsuiting met alle middelen te beschermen en te bevorderen. Onverdraagzaamheid wijzen we resoluut af. Academische vrijheid is de zuurstof voor onze universiteiten. We aanvaarden niet dat die beteugeld wordt door economische of politieke macht, door religieus of ideologisch fanatisme. Zonder die academische vrijheid kunnen onze universiteiten niet functioneren.

Aan de Europese Commissie vragen we expliciet om bij haar periodieke mensenrechtenscreening systematisch aandacht te besteden aan de academische vrijheid in de lidstaten. Een aanval op de academische vrijheid haalt de fundamenten van de democratie onderuit. Dat vereist een scherpe veroordeling en navenante handhavingsmaatregelen door de Europese beleidsmakers. De beknotting van de vrije meningsuiting duldt geen minnelijke schikkingen.

Onze nationale en regionale overheden roepen we op om een versnelling hoger te schakelen en meer te investeren in initiatieven die kritisch denken, mediawijsheid en wereldburgerschap stimuleren. Bevorder gedegen onderzoeksjournalistiek en neem de aanbevelingen van de Belgische expertengroep over fake news en desinformatie van juli 2018 opnieuw ter hand.

Toetssteen

Als universiteiten engageren we ons om onze studenten uit te rusten met een gezonde dosis kritische ingesteldheid en een cultuur van vrije meningsuiting tussen docenten, onderzoekers en studenten te blijven stimuleren.

Op het niveau van de Vlaamse Interuniversitaire Raad hebben we er ons toe verbonden van het respect voor de mensenrechten, en in het bijzonder voor de academische vrijheid, een toetssteen te maken voor het initiëren of vernieuwen van onderwijs- en onderzoekspartnerschappen met derden. Onze internationaal erkende academische uitstraling verankeren we concreet verder door het aanbieden van een gastvrije en veilige haven voor wetenschappers die in hun land van herkomst worden vervolgd.

Als rectoren willen we alle leerkrachten in het leerplichtonderwijs een hart onder de riem steken. Ga het debat met jullie leerlingen niet uit de weg, leer ze kritisch te denken en op te komen voor hun mening, in volle respect voor elkaar. Blijf ze vormen als weerbare burgers, breng ze bij hoe oneindig kostbaar de vrijheid van meningsuiting is. Jullie vinden in ons medestanders. Dat zijn we Samuel Paty, onze kinderen en alle toekomstige generaties verplicht.

Rectoren Caroline Pauwels (VUB), Luc Sels (KU Leuven), Rik Van de Walle (UGent), Herman Van Goethem (UAntwerpen) en Bernard Vanheusden (UHasselt)